Czy świat cyfrowy słyszy g/Głuchych?

Międzynarodowy Dzień Głuchych oraz Języka Migowego to niezwykła okazja, by rzucić światło na wyzwania, z jakimi borykają się osoby g/Głuche! Konrad Kozłowski, Anna Kwiatkowska, Aleksandra Pyrek i Katarzyna Szymura podkreślają, że w cyfrowym świecie istnieją poważne bariery, które ograniczają dostępność informacji i komunikacji dla tej społeczności.

W dzisiejszym, coraz bardziej zaawansowanym technologicznie świecie, osoby g/Głuche wciąż napotykają na poważne bariery w dostępie do informacji w swoim języku ojczystym. Choć technologia zmienia naszą codzienność, wiele platform cyfrowych wciąż nie oferuje odpowiednich rozwiązań, które umożliwiłyby osobom g/Głuchym pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Warto pamiętać, że PJM (Polski Język Migowy) to nie tylko narzędzie komunikacji, ale też kluczowy element tożsamości i kultury Głuchych – aspekt, który zasługuje na większe uznanie i głębsze zrozumienie.

Przeczytaj wypowiedzi naszych ekspertów i ekspertek!

 

Konrad Kozłowski

Prezes Fundacji Akademia Głuchych, Koordynator ds. dostępności cyfrowej w Urzędzie Komunikacji Elektronicznej, Głuchy tłumacz, trener warsztatów i szkoleń w zakresie polskiego języka migowego, kultury Głuchych oraz obsługi Głuchego klienta.

Jakie są największe wyzwania, z którymi spotykają się osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni?

Osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni napotykają wiele wyzwań związanych z brakiem pełnej dostępności. Jednym z głównych problemów jest brak napisów w filmach i materiałach wideo, co utrudnia zrozumienie treści. Nawet jeśli napisy są dostępne, często są automatyczne i niezweryfikowane, co negatywnie wpływa na jakość komunikacji. Kolejnym wyzwaniem jest niedostępność komunikacji w czasie rzeczywistym, np. brak tłumaczeń na język migowy w spotkaniach online czy brak dostosowania interfejsów użytkownika do potrzeb osób g/Głuchych w aplikacjach opierających się wyłącznie na komunikacji głosowej. Trzeba również wziąć pod uwagę, że w społeczności osób g/Głuchych istnieje zróżnicowanie pod względem znajomości języka polskiego, co może powodować trudności w komunikacji tekstowej.

Jakie zmiany w cyfrowej dostępności zauważyłaś w ciągu ostatnich lat?

W ostatnich latach nastąpił znaczny postęp w zakresie cyfrowej dostępności dla osób g/Głuchych. Coraz więcej platform wideo, takich jak Disney+ czy Netflix, wprowadza napisy do swoich produkcji. Popularność zyskały także narzędzia, takie jak Zoom i Microsoft Teams, które oferują funkcję automatycznego generowania napisów podczas wideospotkań. Wdrażane są również bardziej rozbudowane standardy dostępności
$# takie jak WCAG 2.1, które zwiększają świadomość potrzeby uwzględniania osób z różnymi niepełnosprawnościami.

Jakie elementy kultury Głuchych chciałabyś, aby zyskały większą popularność i były lepiej rozumiane w społeczeństwie?

Jednym z najważniejszych elementów kultury Głuchych, który zasługuje na większą popularność, jest polski język migowy (PJM). Chciałbym, aby PJM był uznawany za pełnoprawny język w Polsce, nie tylko jako środek komunikacji osób g/Głuchych, ale także jako równorzędny z językiem polskim. Jego zrozumienie i powszechna nauka przez większą część społeczeństwa mogłyby znacząco zmniejszyć bariery komunikacyjne. Ważne jest również, aby instytucje publiczne i prywatne w Polsce traktowały PJM z należytą powagą i wdrażały go w swoich systemach komunikacji. Ponadto istotne jest budowanie świadomości na temat tożsamości Głuchych, ich historii oraz bogactwa kulturowego, co pomogłoby w przełamywaniu stereotypów i lepszym zrozumieniu tej społeczności przez ogół społeczeństwa.

 

Anna Kwiatkowska

Tłumacz polskiego języka migowego. Na co dzień prowadzi Fundację Centrum Nauki i Rozwoju Żuraw, która działa na rzecz osób z niepełnosprawnością w szczególności osób Głuchych. W swoich działaniach podejmuje szereg przedsięwzięć, które ma na celu pomoc osobom Głuchym, jak i osobom z niepełnosprawnością w samodzielnym funkcjonowaniu w życiu publicznym i społecznym. Prezeska Fundacji na co dzień pracuje jako tłumacz języka migowego, asystent osoby z niepełnosprawnością, konsultuje różne tematy w obszarze dostępności.

Jakie są największe wyzwania, z którymi spotykają się osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni?

Przede wszystkim nie jestem osobą g/Głuchą, ja słyszę, jestem jednak w środowisku osób g/Głuchych jako tłumacz PJM. 

Z moich obserwacji wynika, że wiele osób g/Głuchych jest wykluczonych z kompetencji cyfrowych. Problem nie dotyczy jedynie posiadania komputera czy dostępu do Internetu, ale przede wszystkim sposobu, w jaki korzystają z dostępnych narzędzi.

Po pierwsze nie znają programów typu Office. Nie korzystają z Worda, bo nie znają dobrze języka polskiego. I nie posługują się Excelem, bo nie korzystają z danych, nie przetwarzają, gromadzą, a nie liczą. Z resztą cały Internet działa w języku fonicznym i graficznym, więc wiele g/Głuchych, którzy nie są dwujęzyczni (migowi i język polski w piśmie, czy inny język w formie pisemnej opanowany co najmniej na poziomie B2) nie rozumie treści pisanych.

Po drugie nie korzystają ze stron internetowych w konkretnych celach np. sprawdzenia, jak działa urząd, gdzie się zgłosić, co zrobić, aby złożyć wniosek. Nie znają stron internetowych z systemem (typu do rozliczania dotacji aparatów) – zapewne problem ten w głównej mierze zależy od stopnia zrozumienia języka polskiego, jak i funkcjonowania stron internetowych. Mam tu na myśliich  zbyt skomplikowaną budowę, zawiłe zakładki, trudny język. Dla nich Internet to: film, YouTube, Skype lub możliwość kontaktu z innymi osobami.

Ponadto boją się stron typu ZUS, e-puap, bankowość elektroniczna ze względu na podawanie zbyt „poważnych danych”. Boją się podawania nr dowodu czy nr PESEL bądź innych osobistych danych bez możliwości kontroli (komu je właściwie podają?). Boja się śledzenia, wykradzenia danych, szpiegowania. Nadal przyzwyczajeni są do „okienka i papieru” . Nie wierzą w wysyłanie dokumentu mailem czy skanerem. Nadal znaczna część osób g/Głuchych nie chce i nie zakłada e-puapu czy IKP.

Po trzecie, istnieje niedobór edukacji dotyczącej osób g/Głuchych oraz tego, co mogą one osiągnąć za pośrednictwem Internetu. Niektórzy g/Głusi np. chcą kupować na platformach sprzedażowych typu Allegro. Potrafią sami znaleźć przedmiot, ale przyjdą do mnie z gotówką, abym to ja zamówiła i kupiła. Nie wiedzą, jak samemu kupić, zamówić, umówić wizytę u lekarza czy w urzędzie. Nie wiedzą, jak rezerwować on-line. Szczególnie tyczy się to pokolenia starszego, a także osób ok 35-40 lat. Na ogół młodzież korzysta z Internetu, ale dotyczy to tylko tych, którzy widzieli sposób korzystania z tego u innych. Wiele osób nie zna, boi się, mówi, że nie umie.

Jakie zmiany w cyfrowej dostępności zauważyłaś w ciągu ostatnich lat?

W ostatnim czasie, według moich obserwacji, wiele stron uprościło język strony. To dobrze, jednak zmiany zachodzą bardzo powoli. Podobnie wygląda sprawa ze stopniem skomplikowania strony – z czasem pomału informacje na stronie umieszczane są w sposób czytelny, łatwy do znalezienia, bardziej intuicyjny. Nadal dość trudne zdaje się dwustopniowe logowanie się czy odnalezienie niektórych dokumentów nam potrzebnych (np. informacji o koordynatorze dostępności w danej instytucji). 

Jakie elementy kultury Głuchych chciałabyś, aby zyskały większą popularność i były lepiej rozumiane w społeczeństwie?

Na pewno fakt, iż polski język migowy to nie jest język polski. Dla g/Głuchego język polski jest językiem obcym. To musi być głośno powiedziane, ponieważ wiele osób zajmujących się cyfryzacją po prostu o tym nie wie.

Po drugie należy pamiętać, że wiele informacji, które osobie g/Głuchej są potrzebne, są podane w sposób niezrozumiały – po raz kolejny wracamy do języka i jego rozumienia – wiele informacji jest po prostu napisana w specyficznym języku niezrozumiałym dla g/Głuchego.

Według mnie najważniejsze informacje – typu gdzie znaleźć wniosek, gdzie złożyć, jak wypełnić, sesja pytań i odpowiedzi, informacje o projekcie i działalności, sposoby załatwiania sprawy, jak składać wnioski o dostępność, kto w danej instytucji za nią odpowiada – na stronach internetowych powinny być podane w polskim języku migowym.

Wszelkie instrukcje, polecania, zalecenia dla klienta, to co od niego potrzebujecie i chcecie,  powinny być przekazane w języku naturalnym (czyli migowym). Dodatkowo powinny być podlinkowane pod filmem najważniejsze aspekty (wnioski, upoważnienia, wytyczne).

Po trzecie wszelkie filmy wgrane na stronę – wypowiedzi, wywiady, zaproszenia czy nawet filmy nagrane w polskim języku migowym, powinny być zaopatrzone w napisy. Język migowy nie jest jedynym środkiem komunikacji osób g/Głuchych, wiele znaków języka migowego ma to samo znaczenie, napisy uzupełniają nagranie i pomagają w szybszym zrozumieniu kontekstu wypowiedzi. Pamiętajmy też o osobach aparatowanych czy implantowanych, które z racji postępu medycyny w aparatach słyszą i często w dzieciństwie są mocno nastawione na rehabilitację mowy i słuchu, a migowego nie są uczone. Później się okazuje, że pewne treści, wypowiedzi są dla nich za słabe w usłyszeniu, niewyraźne, migowy nie pomoże – bo nie znają, a jedynym ratunkiem zostają napisy.

Po czwarte powinno się zmienić podejście do wielkości tłumacza PJM widocznego na filmie. Zbyt mała wielkość uniemożliwia zrozumienie migania, nie widać znaków, mimiki twarzy, pewnych ruchów twarzy, dłoni czy ciała, które mają wpływ na całość wypowiedzi. Wielkość zaproponowana w rozporządzeniu KRRiT to wielkość minimalna jaką powinien mieć tłumacz na ekranie, a jednak mimo wytycznych rządowych nadal jest to ignorowane i pomijane.

 

Aleksandra Pyrek

Jestem CODA – słyszącym dzieckiem niesłyszących rodziców. Od najmłodszych lat język migowy był moim pierwszym językiem i do dziś towarzyszy mi w życiu codziennym, zarówno w pracy, jak i w domu rodzinnym. Jestem założycielką POMIGAM, gdzie uczę języka migowego oraz zajmuję się tłumaczeniami. Moim celem jest szerzenie świadomości o kulturze Głuchych oraz wspieranie komunikacji między światem słyszących i niesłyszących.

Jakie są największe wyzwania, z którymi spotykają się osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni?

Największym wyzwaniem jest brak dostępu do treści przekazywanych w ojczystym języku osób g/Głuchych, czyli w języku migowym. Nawet formy zastępcze, takie jak napisy, są często pomijane. W programach telewizyjnych, mimo różnorodnych audycji, tłumacz migowy pojawia się jedynie sporadycznie, co prowadzi do ograniczenia w pozyskiwaniu informacji. Brakuje też przetłumaczonych na Polski Język Migowy (PJM) komunikatów, nawet w formie tekstowej (PJM ma gramatykę, która różni się od gramatyki języka polskiego).

Dodatkowym problemem jest brak jednolitych standardów dostępności. Tłumacze migowi, którzy pojawiają się w materiałach wideo, są często wyświetlani w małych oknach, co utrudnia odbiór treści i sprawia, że przekaz nie jest w pełni zrozumiały.

Jakie zmiany w cyfrowej dostępności zauważyłaś w ciągu ostatnich lat?

Coraz więcej platform multimedialnych wprowadza automatyczne napisy, które, choć nie zawsze są idealne, stanowią istotny krok w stronę większej dostępności. To pozwala osobom g/Głuchym lepiej śledzić treści np. w Internecie.

Równocześnie obserwuję rozwój technologii wspierających komunikację, takich jak aplikacje do wideotłumaczeń języka migowego. Dzięki którym możliwe jest tłumaczenie rozmów telefonicznych na migowy w czasie rzeczywistym, co znacząco ułatwia codzienną komunikację.

Jakie elementy kultury Głuchych chciałabyś, aby zyskały większą popularność i były lepiej rozumiane w społeczeństwie?

Przede wszystkim chciałabym, aby język migowy zyskał powszechniejsze uznanie jako pełnoprawny język. Wiele osób wciąż nie zdaje sobie sprawy, że Polski Język Migowy (PJM) to nie tylko gesty, ale złożony system komunikacyjny z własną gramatyką i strukturą. Większa edukacja w tym zakresie pomogłaby walczyć z krzywdzącymi stereotypami i ukazać wartość języka migowego jako integralnej części kultury Głuchych.

Warto także zwiększyć świadomość na temat właściwego nazewnictwa. Terminy takie jak „głuchoniemy” są dla wielu osób niesłyszących krzywdzące, ponieważ sugerują, że osoby te nie mają własnego języka, co jest nieprawdą.

Kolejnym elementem jest świadomość, jak poprawnie komunikować się z osobami słabosłyszącymi i niesłyszącymi. Wystarczy stosować proste zasady, takie jak mówienie wprost, bez krzyku, ale z wyraźnym ruchem warg, unikając przesadnej artykulacji.

 

Katarzyna Szymura

 Lektorka PJM i właścicielka firmy Migamy PJM-em.

Jakie są największe wyzwania, z którymi spotykają się osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni?

Osoby g/Głuche informacje odbierają za pomocą wzroku, a życie w społeczeństwie opiera się głównie na percepcji dźwiękowej. 

Jednym z największych wyzwań, z jakimi spotykają się osoby g/Głuche w cyfrowej przestrzeni, jest brak dostępnych materiałów w ich języku – Polskim Języku Migowym (PJM). Mimo że istnieje coraz więcej treści w formie pisanej, to wielu g/Głuchych preferuje korzystanie z materiałów w swoim naturalnym języku migowym, który różni się znacznie od języka pisanego. Brak napisów do filmów, transkrypcji do podcastów oraz niedostateczna liczba tłumaczeń na język migowy w wideo, zwłaszcza na platformach społecznościowych, może znacznie ograniczać dostęp do informacji i rozrywki. 

Brak informacji w PJM jak i treściowej na dworcach kolejowych czy autobusowych, w razie opóźnień, zmiany peronu. 

Jakie zmiany w cyfrowej dostępności zauważyłaś w ciągu ostatnich lat?

W ostatnich latach można zauważyć kilka pozytywnych zmian w cyfrowej dostępności dla osób g/Głuchych. Coraz więcej platform wideo, takich jak YouTube, TikTok czy Instagram, oferuje automatyczne generowanie napisów. Choć funkcja ta nie jest doskonała i nie zawsze w pełni precyzyjna, jest krokiem w stronę lepszej dostępności. Serwisy takie jak Netflix czy HBO również coraz częściej zapewniają opcje napisów i audiodeskrypcji.

Kolejną ważną zmianą jest rozwój narzędzi wspierających wideokomunikację z tłumaczami języka migowego, takich jak aplikacje do tłumaczeń online na żywo (np. tłumacze migowi dostępni w aplikacjach bankowych czy urzędach). 

Jakie elementy kultury Głuchych chciałabyś, aby zyskały większą popularność i były lepiej rozumiane w społeczeństwie?

Jednym z najważniejszych aspektów kultury Głuchych, który powinien zyskać większą popularność, jest zrozumienie, że PJM (i inne języki migowe) to pełnoprawne, naturalne języki, które mają własną gramatykę, strukturę i zasady. Często mylnie sądzi się, że języki migowe są jedynie „gestykulowaną” wersją języka mówionego, co jest błędne. Lepsze zrozumienie tego faktu pomogłoby w budowaniu bardziej inkluzywnego społeczeństwa.

Kultura Głuchych opiera się również na silnych więziach wspólnotowych, które często funkcjonują na zasadzie koleżeństwa, wsparcia i wymiany wiedzy w obrębie społeczności. Ta forma wspólnotowości oraz szacunek dla różnorodności językowej i komunikacyjnej to wartości, które mogłyby być cenną inspiracją dla całego społeczeństwa.

Warto również popularyzować artystyczną stronę kultury Głuchych – teatr migowy, Poezję Migową, Visual Vernacular. Tego typu formy wyrazu pokazują, jak bogata i różnorodna jest kultura Głuchych, a jednocześnie są unikalnym sposobem na zrozumienie ich perspektywy świata. 

Warto również zwiększać świadomość w społeczeństwie słyszących, organizując różne wydarzenia związane z kulturą Głuchych, szkolenia czy warsztaty PJM.