Miesiąc Świadomości ADHD — co mówią eksperci i ekspertki?
- Przejdź do artykułów z tagiem adhd
- Przejdź do artykułów z tagiem dostępność
- Przejdź do artykułów z tagiem dostępność cyfrowa
- Przejdź do artykułów z tagiem niepełnosprawni
- Przejdź do artykułów z tagiem osoby z adhd
- Przejdź do artykułów z tagiem WCAG
Treść artykułu
W Kinaole przyłączamy się do szerzenia wiedzy w związku z tym, że październik to Miesiąc Świadomości ADHD! Zaprosiliśmy ekspertów i ekspertki, aby porozmawiać o tym, jak wygląda codzienność w świecie cyfrowym osób z tym zaburzeniem i co możemy zrobić, żeby lepiej je zrozumieć. Gotowi na porcję rzetelnej wiedzy i inspiracji? Zaczynajmy!
Natalia Gałażyn
Co-Founder & CEO DEI Team
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Osoby z ADHD napotykają różne wyzwania cyfrowe w swoim życiu codziennym, jak i w pracy:
- Osoby z ADHD mają dużą tendencję do łatwego i szybkiego rozpraszania się np. przez wyskakujące powiadomienia, reklamy, nadmiar informacji pojawiających się na ekranie. Z tym wyzwaniem mogą pomóc dostępne bądź nowe rozwiązania. Takie osoby mogą zainstalować programy lub wtyczki blokujące reklamy oraz blokujące powiadomienia w określonych godzinach lub slotach czasowych. Dodatkowo wiele narzędzi pozwala już na takie rozwiązania samo w sobie np. poprzez wprowadzenie niedostępności, blokowanie wyskakujących powiadomień czy wyciszenie danego narzędzia jak np. Teams, z którego korzysta wiele osób w pracy. Jednak z poziomu twórcy oprogramowania lub stron internetowych warto zadbać o minimalistyczny, schludny i nie rozpraszający design. Mniejsza liczba kolorów, w stonowanych barwach to mniejsza ilość rozpraszaczy i większa koncentracja. Ciekawym rozwiązaniem są też narzędzia do zarządzania naszym czasem lub uwagą, które blokują dostęp do rozpraszających stron, przeglądarek czy innych rozpraszaczy — wtedy skupiamy się na zadaniu tu i teraz.
- Kolejną kwestią jest trudność z organizacją i planowaniem czy samym faktem zarządzania czasem i swoimi zadaniami, a to przekłada się na trudność z korzystania z nieuporządkowanego oprogramowania. Pomoce są tutaj intuicyjne interfejsy, czyli łatwe do przejrzenia, z wypunktowanymi najważniejszymi funkcjami aplikacje. Korzystne może być też dostosowanie widoku do indywidualnych potrzeb jak np. messenger, któremu można ustawić tryb jasny lub ciemny i każdemu odpowiada coś innego.
- Trudności z przetwarzaniem dużych ilości tekstu, ciężko jest osobom z ADHD skupić się na długich fragmentach tekstu, więc mogą się łatwo i szybko zniechęcić. Zamiast tego warto postawić na wypunktowane konkrety, podkreślenia i pogrubienia w takim tekście, wizualne podziały takiego tekstu, akapity itp. Ciekawym rozwiązaniem może być też zamienianie tekstu na audio lub wideo.
- Trudność w zarządzaniu kilkoma zadaniami naraz, prowadzi on do przeładowania informacyjnego, zmęczenia i frustracji. Jednak tutaj z pomocą przychodzą narzędzia do planowania, grupowania zadań, które jednocześnie pozwalają mieć te wszystkie rzeczy w jednym miejscu. Dla mnie ogromnym game changerem jest korzystanie z narzędzi typu Notion, podobne to Trello, Asana czy nawet zwykły kalendarz Google, gdzie można wpisywać taski w określonych slotach czasowych.
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Myślę, że jest ich całkiem sporo, jednak pewnie nie do każdego rodzaju oprogramowania, aplikacji, strony czy po prostu treści w social mediach da się to zastosować, zatem poniżej ogólny zbiór pomysłów.
- Minimalizm — bez zbyt wielu zdjęć, świecących banerów, animacji, przejść, kolorów i innych rozpraszaczy.
- Przejrzyste treści — warto zadbać o akapity, podkreślenia, pogrubienia, rozdzielenie litego i długiego tekstu, punktory i konkrety w przekazywanej informacji. W przypadku tworzonych treści warto skorzystać z Jasnopisu, on pozwala uprościć wytworzony tekst i sprawia że jest on bardziej przejrzysty i klarowny.
- Alternatywne formy do pisanej jak audio czy wideo, jeśli mamy taką możliwość to warto to rozważyć.
- Personalizacja widoku — daj użytkownikowi kontrolę, czy chce korzystać z trybu ciemnego, czy jasnego, dodaj możliwość wyłączenia funkcji, które go nie interesują lub zakłócają jego pracę.
- Nawigacja strony — poprzez łatwe menu, szybki powrót, pasek nawigacyjny czy intuicyjny układ strony.
- Synchronizacja — jeśli masz jakieś wydarzenia, treści które warto zapisać, zadania to umożliwienie ich synchronizacji np. z kalendarzem Google, aby od razu dodać je do swojego dnia.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
Myślę, że na każdego inaczej, każdy ma inne przyzwyczajenia, wypracowane schematy, które działają lub nie. Jednak generalizując, myślę, że na koniec dnia bycia bombardowaną z każdej strony ogromną ilością treści, informacji, zadań, potrzeb i bodźców może pojawić się przemęczenia, frustracja i spadek efektywności nawet w długotrwałym podejściu. Dodatkowo możemy mówić o obniżonym poczuciu komfortu.
Weźmy też pod uwagę, że znaczna część osób nie zdaje sobie sprawy z tego że ma ADHD, co może powodować poczucie wykluczenia i niezrozumienia dlaczego czują zbytnio przytłoczenie czy dyskomfort, albo dlaczego po przeczytaniu jakiejś treści nie przyswoiły informacji. Może wpływać to też na produktywność, efektywność i zarządzanie swoim czasem oraz taskami, w efekcie czego takie osoby będą potrzebowały więcej czasu na wykonanie zadań jeśli w trakcie ich pracy pojawią się niechciane rozpraszacze w świecie cyfrowym.
Wojtek Kutyła
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Z moich obserwacji wynika, że nadmierne skomplikowanie podróży użytkownika i bałagan w interfejsach to duża zmora dla osób z ADHD. Nieprzemyślane, „zawalone” nietypowymi interakcjami rozwiązania, które nie funkcjonują w logiczny sposób, powodują wzrost frustracji i zagubienie.
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Planuj. Przemyśl architekturę podróży i informacji, zanim coś zbudujesz. Unikaj niepotrzebnego rozpraszania używających Twojego rozwiązania osób. Przede wszystkim pozwól im czuć, że mają kontrolę nad tym, co się dzieje i, że mogą w swoim tempie, w sekwencyjny sposób zorganizować swoje działanie. Zwróć uwagę na długość i jasność tekstu. Unikaj „makaronu” bez sensu i przeładowania sensorycznego.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
W zły dzień możesz nie tylko wkurzyć, ale spowodować poważne zwątpienie w swoje możliwości, a nawet spowodować, że osoba z ADHD zdecyduje się zrezygnować z użycia produktu lub usługi. Widziałem to nie raz. W lepszy dzień możesz doprowadzić do denerwującej mikroagresji. A suma tych odczuć może w pewnym momencie przejść w zniechęcenie do cyfrowego rozwiązania.
Matylda Małecka
UX Research | Content Design |
Teatr Ochoty
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Do najważniejszych wyzwań cyfrowych dla osób z ADHD i innych osób neuroróżnorodnych należy przebodźcowanie i przytłoczenie nadmiarem informacji. To jest problem, który dotyczy właściwie wszystkich osób, których życie w dużej mierze toczy się w świecie cyfrowym, jednak w przypadku osób neuroróżnorodnych, a zwłaszcza osób z ADHD, jest szczególnie dojmujące. Problemem mogą być wszelkie pop-upy, wyskakujące reklamy, nadmiar bodźców i błyskawicznie zmieniających się informacji w relacjach w social mediach, głośne i szybkie animacje. Przeciwdziałaniem może być tworzenie przede wszystkim przejrzystych i minimalistycznych interfejsów, z dużą ilością światła, informacje podawane prostym językiem — skuteczne microcopy, przekazywanie informacji w sposób jak najbardziej konkretny i skondensowany, z wyraźnym podziałem na sekcje oraz np. jasny onboarding rozpisany krok po kroku.
Osoby z ADHD mają na ogół problem z pamięcią krótkotrwałą, priorytetyzacją, organizacją, tzw. time-blindness i, w efekciem, z prokrastynacją.
Zadaniem narzędzi cyfrowych powinno być ułatwianie procesów i dotyczy to zarówno narzędzi przeznaczonych np. do zarządzania zadaniami, jak też wszelkich narzędzi cyfrowych – w myśl lekarskiej zasady — “przede wszystkim nie szkodzić”. Istotną rolę odgrywają tutaj narzędzia do zarządzania zadaniami, do stosowania techniki pomodoro (przydatnej dla osób z krótkim attention-span), do organizacji codziennych rutyn (przydatnej dla osób z dysfunkcjami wykonawczymi), do zwiększenia produktywności. W przypadku tego typu narzędzi osoby z ADHD potrzebują przede wszystkim intuicyjnej nawigacji, możliwości personalizacji widoku (np. wyświetlania tylko priorytetowych elementów), ograniczanie liczby informacji do przetworzenia oraz systemu przypomnień i alarmów. Ważna jest też wizualizacja informacji, podział na sekcje, przypomnienia i streszczenia w przypadku większych systemów treści.
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Warto tutaj podkreślić podstawową zasadę, która leży u podstaw projektowania inkluzywnego i dostępności – jeśli sprawimy, że jakiś produkt cyfrowy będzie dostępny dla użytkowników ze szczególnymi potrzebami, to zwiększymy jego dostępność i użyteczność dla wszystkich. Wyraźnie pokazuje to przykład osób neuroróżnorodnych, a zwłaszcza tych z ADHD. Praktyczne wskazówki dla projektantów i innych twórców treści cyfrowych nie będą specjalnie się różnić od tzw. dobrych praktyk i rekomendacji użytecznościowych w ogóle. Oto one:
- Zastosowanie jasnej struktury treści — używanie nagłówków, punktów, sekcji, które pomagają w szybkim skanowaniu treści, logiczna struktura, prosty język.
- Ograniczenie rozpraszających elementów — unikanie automatycznego odtwarzania wideo (!), animacji, migających reklam oraz nadmiaru kolorów. Możliwość włączenia trybu minimalistycznego lub dark mode może być korzystna.
- Tworzenie treści w różnych formatach — oferowanie zarówno tekstowych, jak i wizualnych wersji treści (np. infografiki, streszczenia audio) może pomóc w lepszym przyswajaniu informacji (to ważne w przypadku osób uczących się).
- Ułatwienia nawigacyjne — dodanie funkcji pozwalających na łatwe przeskakiwanie między sekcjami, np. przyciski „powrót do góry”, czy „przejdź do następnego rozdziału”. Nie każdy model mentalny pozwala na wiedzę o tym, że kliknięcie w logo przekierowuje zawsze do strony głównej – przykładowo. Warto to brać pod uwagę i np. przeprowadzić badania potrzeb użytkowników w fazie Discovery.
- Dostosowanie treści do potrzeb użytkownika — pozwolenie użytkownikowi na dostosowanie wielkości fontu, zmiany kolorów czy włączenie trybu wysokiego kontrastu. To jest jeden z podstawowych wymogów WCAG, stworzony z myślą o osobach z dysfunkcją wzroku, jednak w przypadku osób z ADHD może być elementem potrzebnej personalizacji i możliwości dostosowania interfejsu do własnych potrzeb sensorycznych.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
Brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może znacząco pogłębiać trudności osób z ADHD, co może objawiać się zwiększoną frustracją i stresem, a co za tym idzie — niższą efektywnością pracy i nauki, pogłębieniem problemów z funkcjami wykonawczymi i prokrastynacją, a w skrajnych przypadkach — wykluczeniem cyfrowym i gorszym funkcjonowaniem społecznym.
Marta Truś
mixed methods researcher & innovation designer
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Wyzwania z jakimi mierzą się osoby z ADHD, wchodząc w kontakt z interfejsami cyfrowymi, to nadmierna ilość bodźców (wyskakujące okienka, powiadomienia, reklamy, filmy). Może to skutkować trudnościami w skupieniu się, zarządzaniem czasem czy z pamięcią operacyjną (przebodźcowanie, nie-pamiętanie o tym, co się przed chwilą robiło).
Sposobem na zmitygowanie tych wyzwań jest odpowiednie projektowanie interfejsów. W pierwszej kolejności zmiana mindsetu w projektowaniu na projektowanie dla uwagi zamiast na projektowanie dla konwersji i zaangażowania (kliknięcia). Można to osiągnąć dbając o odpowiednią hierarchię wizualną, jasną i wspierającą nawigację czy modularną treść (czytelny font, prosty język, punktory, pogrubienia najważniejszych fragmentów tekstu).
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Wydaje mi się, że podstawową zasadą, do której powinni się stosować projektanci treści cyfrowych, to wytyczna WCAG 3.2: Przewidywalność (Predictable), która nakazuje: “Twórz strony internetowe tak, aby otwierały się i działały w sposób przewidywalny”. Tymczasem wiele witryn wyświetla wyskakujące okienka lub powiadomienia, gdy tylko element staje się aktywny. Menu nawigacyjne witryny znika na niektórych stronach, a użytkownicy nie mogą wrócić do poprzedniej strony bez użycia przycisku „Wstecz” w przeglądarce. Treści aktualizują się automatycznie (infinite scroll) i użytkownik nie ma możliwości (albo bardzo utrudnioną możliwość) powrotu do przeglądanych treści.
Kolejną wytyczną jest WCAG 2.2.1 (przypis zespołu Kinaole: kryterium): Ilość czasu możliwa do ustawienia (Timing Adjustable), która mówi, że “należy zapewnić użytkownikowi wystarczająco dużo czasu na wykonanie czynności, bez niespodziewanych zmian treści, które mogą być wynikiem nałożonego limitu czasowego”. Najczęściej z pogwałceniem tej wytycznej mamy do czynienia podczas dokonywania zakupu biletów (czy to komunikacyjnych, czy na wydarzenia kulturalne), gdzie ten timer jest widoczny. Nie ma tutaj znaczenia, że użytkownik w odczuciu twórców cyfrowych ma “wystarczająco” dużo czasu. Osoby z ADHD mają i tak przeświadczenie, że nie zdążą.
Ostatnią wytyczną, którą warto tutaj wspomnieć jest WCAG 2.2.2 (przypis zespołu Kinaole:kryterium): Pauza, zatrzymanie, ukrycie (Pause, Stop, Hide). Mówi ona o tym, że “dla wszystkich informacji, które są automatycznie przesuwane, przewijane lub mrugające, są widoczne dłużej niż 5 sekund oraz są przedstawione równolegle z inną treścią, musi być zapewniony mechanizm, który pozwoli na ich zatrzymanie, wstrzymanie lub ukrycie”. Ja interpretuję to tak, że chodzi tutaj głównie o wyskakujące okienka, reklamy (które często od razu odtwarzają się z dźwiękiem), które rozpraszają i często uniemożliwiają osobom z ADHD skuteczne wykonanie ich zadań (JTBD) w witrynie.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
Poza wspomnianym przeze mnie wcześniej przeciążeniem (cognitive overload) i obniżoną skutecznością (zapominanie, trudności w zarządzaniu czasem itd.), może to skutkować pogarszającym się nastrojem, często i uszczerbkiem na zdrowiu psychicznym, a czasami cyfrową izolacją (osoby z ADHD niekiedy rezygnują z narzędzi cyfrowych, które ich nie wspierają).
Agata Tumidajewicz
UX researcher & designer kinaole
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Osoby z ADHD często zmagają się z trudnościami w regulowaniu poziomu stymulacji. W praktyce oznacza to, że czasami potrzebują większej stymulacji, pobudzenia do działania, a innym razem wręcz przeciwnie – wyciszenia intensywności bodźców.
W kontekście produktów cyfrowych mogą czuć się przytłoczone intensywnością takich elementów jak animacje, efekty dźwiękowe, krzykliwe banery reklamowe, wyskakujące nagle popupy, wizualny design oparty na asymetryczności i asynchroniczności. To elementy, które mocno przyciągają uwagę, przekierowując ją na inne ścieżki. Użytkownicy zamiast realizować swój główny cel w serwisie np. zakup biletu na koncert, skupiają się na pobocznych tematach, takich jak sprawdzanie dyskografii innych zespołów. W rezultacie często nie zrealizują tego głównego zadania, ponieważ po drodze zabraknie właśnie tej uwagi, motywacji i wytrwałości w zakończeniu podjętego działania.
Podobny skutek może jednak przynieść zbyt „nudny” design i brak wyzwalaczy, czyli tak zwanych triggerów, elementów, które będą nakierowywały na ten pierwotny cel i wspierały w ukończeniu zadań.
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Projektowanie z uwzględnieniem neuroróżnorodności to ciągłe szukanie kompromisu i balansowanie ilością informacji i bodźców.
To, o co należy zadbać w projekcie, to przede wszystkich przemyślana i oparta na priorytetach architektura informacji. Nadanie jej właściwej struktury i hierarchii w myśl zasady: od ogółu do szczegółu. Kluczowe jest odpowiednie dozowanie informacji, grupowanie podobnych elementów, zapewnienie płynności nawigowania po serwisie.
Możemy wspierać użytkowników z ADHD w zakończeniu działań poprzez podział na kroki, etapy, pokazanie im progresu, doceniani emałych sukcesów, postępów. Pomocny jest też system powiadomień, które będą zachęcały do kontynuowania zainicjowanych akcji czy przypominały o terminach. Oczywiście, notyfikacje nie mogą przerywać użytkownikom procesu. Należy też zapewnić możliwość dostosowania ich rodzaju i częstotliwości do indywidualnych preferencji.
W warstwie wizualnej również należy pamiętać o odpowiedniej hierarchii i nakierowywaniu uwagi na kluczowe elementy. Ważna jest też sekwencyjność i powtarzalność, które nadają projektowi pewien rytm i pozwalają łatwiej odnaleźć się w strukturze serwisu czy aplikacji. Z pomocą przychodzą nam neuroinkluzywne UI kity, które mogą być pewną inspiracją przy konstruowaniu design systemu.
Nie sposób przytoczyć tutaj wszystkich aspektów, ponieważ często zależą one od samej specyfiki danego produktu i szerszego kontekstu. ADHD charakteryzuje się zróżnicowaniem objawów, wyzwań, dlatego ważne jest szerokie i elastyczne podejście do tematu.
Zachęcam do badania produktu, projektu z osobami z ADHD i weryfikowanie założeń. Badania z tą grupą użytkowników wciąż jeszcze nie są częste, a szkoda, bo uwzględnienie ich perspektywy służy szerszej grupie odbiorców. Większość z nas jest przeciążona ilością informacji i bodźców i zmaga się w większym lub mniejszym stopniu z deficytem uwagi.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
Konsekwencją jest duży poziom stresu i przeciążenie poznawcze, które rzutują na inne obszary funkcjonowania. Według tegorocznych statystyk Polacy spędzają w internecie co najmniej 3,5h dziennie. Badanie to było prowadzone na grupie respondentów od 7 do 75 lat. Łatwo więc możemy sobie wyobrazić, że dla niektórych grup wiekowych ten czas wynosi znacznie, znacznie dłużej. Dla wielu osób to ogromna część dnia w cyfrowej przestrzeni. Nic więc dziwnego, że mocno wpływa ona na dobrostan. W dłuższej perspektywie przebywanie w takim niedostosowanym środowisku może skutkować m.in. dalszym pogłębieniem problemów z koncentracją, zaburzeniami snu, pogorszeniem relacji z bliskimi, spadkiem odporności na stresowe sytuacja jak i typowo fizjologicznymi objawami.
Coraz też więcej kluczowych zadań załatwiamy w formie online – przelewy, podpisywanie umów, zakupy. To działania, których zaniechanie czy nieprawidłowe zrealizowanie mogą być dotkliwe w skutkach pod względem finansowym czy prawnym.
Kalina Tyrkiel
Senior Content Designer
w Zendesk, konsultantka, wykładowczyni i trenerka UX writingu
Jakie wyzwania cyfrowe najczęściej napotykają osoby z ADHD i jak można im przeciwdziałać?
Z perspektywy treści, takim wyzwaniem najczęściej są ściany tekstu, w których trudno znaleźć kluczowe informacje. Założenie, że każda osoba, która widzi nasz tekst przeczyta go w całości jest bardzo dalekie od stanu faktycznego.
Jakie praktyczne wskazówki można dać twórcom treści cyfrowych, aby ich materiały były bardziej przyjazne osobom z ADHD?
Warto zawrzeć kluczowe informacje na samym początku tekstu. Wydaje się to oczywiste, ale w praktyce często widzę, jak łatwo o tym zapomnieć. Stara dobra dziennikarska zasada piramidy wciąż jest tu aktualna.
W moich badaniach i praktyce projektanckiej widzę też, że osoby z ADHD doceniają klarowne instrukcje. Gdy organizujesz wydarzenie, dodaj opis wejścia do budynku, wskazówki dojazdu, a nawet zdjęcie drzwi. To proste zabiegi, które znacznie redukują stres. Z kolei jeśli prowadzisz sklep internetowy, pamiętaj, aby dodać kluczowe detale (na przykład czas lub koszty dostawy) wcześnie w procesie, choćby na stronie produktu, a nie tylko w ostatnim kroku zakupu.
Jak brak odpowiednich rozwiązań w zakresie dostępności cyfrowej może wpływać na osoby z ADHD?
Zwiększa poczucie wykluczenia, frustrację i wspomniany już stres. W takich warunkach zdecydowanie trudniej o zbudowanie lojalności i przywiązania do produktu. Gdy ułatwiamy komuś życie i pokazujemy, że wyprzedzamy pytania i wątpliwości, zyskują obydwie strony.
Polecane artykuły
-
24.01.2024Nie tylko dizajn
Okiem niewidomego. Uczenie się
Ostatnie lata przyniosły szereg zmian w sposobie zdobywania wiedzy. Nie tylko coraz więcej wiemy o tym, w jaki sposób nasz…
-
08.11.2024Dostępność cyfrowa
Od teorii do praktyki: Jak szerzyć wiedzę na temat dostępności wewnątrz organizacji?
Dostępność to proces – to zdanie powtarzamy w Kinaole jak mantrę, gdzie i kiedy się da. Audyty dostępności, optymalizacja produktów…
-
24.02.2023Akademia WCAG
WCAG 2.1 – kryterium 1.2.7 – rozszerzona audiodeskrypcja (poziom AAA)
Dziś zajmujemy się kryterium WCAG – 1.2.7 – Rozszerzona audiodeskrypcja (nagranie). Jaki jest jego cel i komu ma pomagać? Wspierać…