Okiem niewidomego. Pismo Braille’a dziś

Około roku 1879 do powszechnego użytku weszło pismo punktowe, stworzone przez francuskiego nauczyciela, Louisa Braille’a, na jego cześć dzisiejsza nazwa to Pismo Braille’a. Ten urodzony 4. stycznia 1809 r. wynalazca zaprojektował je w odpowiedzi na wypadek, w wyniku którego stracił wzrok.

A jak działa pismo Braille’a?

Cały system jest w pełni oparty na dotyku. Pojedynczy symbol zazwyczaj mieści się na powierzchni niedużego prostokąta, zawierającego dwie kolumny po 3 punkty każda. W zależności, jakie punkty są wypukłe, można rozpoznać, jaka to litera. Są też odpowiednie konwencje dotyczące zapisu cyfr, wielkich liter, jednostek, czy znaków interpunkcyjnych.

Pismo Braille’a doczekało się adaptacji na większość języków. Powstały też jego odmiany służące zapisywaniu nut, symboli matematycznych i wielu innych.

Jak osoba niewidoma uczy się czytać i pisać?

Czytanie polega na przesuwaniu palcem po kartce, na której znajdują się kolejne linijki tekstu. Gdy mowa o początkujących czytelnikach, a mogą to być osoby w każdym wieku, pomiędzy kolejnymi wierszami tekstu robi się zazwyczaj szersze odstępy. Często dla tej grupy użytkowników nie stosuje się też druku dwustronnego, ponieważ mógłby wprowadzić zamieszanie. 

Książki brajlowskie są zazwyczaj bardzo grube i ciężkie, ponieważ do ich utworzenia potrzeba nieco grubszego papieru. Trzeba też wziąć poprawkę na samą wypukłość tekstu. Dla przykładu, pierwsza część „Władcy pierścieni” będzie więc w piśmie Braille’a wydrukowana w  około 20 tomach, każdy wielkości i wagi pokaźnych rozmiarów encyklopedii.

Nauka pisania zaczyna się na metalowych tabliczkach z wykorzystaniem specjalnego dłuta pozwalającego na wybicie w papierze określonych znaków. Kartkę umieszcza się pomiędzy dwiema metalowymi płytkami, z których jedna zawiera już wybite sześciopunkty, a ta bliższa użytkownikowi posiada specjalne okienka umożliwiające wprowadzanie znaków. Aby potem znaki dało się odczytać, pisze się poniekąd „od tyłu”, czyli od prawej do lewej. Po zapełnieniu przestrzeni oferowanej przez powierzchnię tabliczki, kartkę można obrócić, aby odczytać wygrawerowane wcześniej symbole.

Pisanie w taki sposób jest bardzo pracochłonne. W porównaniu do pióra czy długopisu, o wiele szybciej też męczy się ręka. Po pierwszych latach nauki, uczniowie często rezygnują więc z tabliczki, aby używać brajlowskiej odmiany maszyny do pisania. Urządzenie to jest dość hałaśliwe, ale to, poza tabliczką, dość dostępna forma prowadzenia szkolnych notatek.

Pismo Braille’a a nowoczesność

Osobom płynnie posługującym się pismem punktowym może dzisiaj przydać się tak zwana linijka brajlowska. To nieduże urządzenie, w przeciwieństwie do papieru, pozwala na odświeżanie się tekstu, co dziś daje się  zrobić bardzo szybko i wydajnie. Tekst nadal podzielony jest na sześciopunkty, których w jednym wierszu jest pomiędzy 20 a 80. Pojedynczy sześciopunkt składa się z odpowiednio zaprojektowanych komórek, a każda z nich zawiera mechanizm umożliwiający podniesienie lub opuszczenie większości powierzchni, co pozwala na uformowanie pojedynczych liter..

Linijki brajlowskie podłącza się przewodowo lub przez Bluetooth do telefonu lub komputera. Wsparcie dla nich zapewniają więc często czytniki ekranu. Pisanie zaś odbywa się przy pomocy samej linijki lub dostępnego na telefonach ekranu Braille’a, którego działanie omawiałam już w innym artykule.

Wypukłe dokumenty można zaś stworzyć na specjalnych drukarkach, które pozwalają na druk dwustronny nie tylko pisma punktowego, ale także wypukłych obrazków przygotowanych w specjalnie do tego przeznaczonych aplikacjach. Dodajmy również, że przy założeniu, że użyjemy fontu wielkości około 12 punktów, powierzchnia potrzebna na druk standardowy akapitu jest średnio czterokrotnie mniejsza niż dla jego brajlowskiego odpowiednika.

Gdzie jeszcze znajdziemy pismo punktowe?

W przestrzeni publicznej oznaczenia brajlowskie można spotkać w pociągach, w urzędach, na opakowaniach niektórych leków lub w windach. Dzięki stosowaniu podobnych rozwiązań rzadziej muszę pytać o położenie miejsca w przedziale, numer pokoju w budynku lub na przykład na który peron prowadzą schody.

Podsumowując

Dzięki wynalazkowi Louisa Braille’a osoby z niepełnosprawnością wzroku uzyskały możliwość samodzielnego czytania i pisania, a co za tym idzie dostęp do edukacji, która jest przecież podstawowym prawem człowieka. I choć upowszechnienie pisma punktowego zajęło ponad 50 lat, determinacja francuskiego nauczyciela pozwoliła mu zmienić osobistą tragedię w moc samodzielności dla setek milionów ludzi na całym świecie.